سابقه وزارت زنان، پیش از انقلاب اسلامی

فرخ رو پارسا اولین زنی بود که در ایران وزیر شد. در سال 1347 امیر عباس هویدا، نخست وزیر وقت ایران برای نخستین بار یک زن را برای پست وزارت برگزید. فرخ رو پارسا در دومین کابینه هویدا وزارت آموزش و پرورش را عهده داشت که همان موقع نیز سپردن وزارتخانه ای به یک زن با انتقاداتی همراه بود.

او با آنکه هنگام وقوع انقلاب سالها بود که دیگر پست وزارت را در اختیار نداشت اما بخاطر همان سالهای وزارت با اتهام "غارت بیت المال و ایجاد فساد و اشاعه فحشاء در وزارت آموزش و پرورش، همکاری با ساواک" و چندین مورد اتهام دیگر از سوی دادگاه انقلاب " مفسد فی الارض" شناخته شد و نهایتا در فروردین 1359 در مقابل جوخه آتش قرار گرفت.

او تنها زنی نبود که در پیش از انقلاب وزارت را تجربه کرد. مهناز افخمی دومین و آخرین وزیر زن دوران پهلوی بود. او پیش از انقلاب وزارت امور زنان را در اختیار داشت؛ وزارتخانه ای که پس از انقلاب منحل شد.

خانم افخمی توانست در گرماگرم انقلاب از ایران مهاجرت کند در آمریکا اقامت گزیند. او همچنان در زمینه حقوق زنان فعال است.

خانم دولتشاهی در دوره ای که عباسعلی خلعتبری وزیر خارجه ایران بود، به عنوان اولین سفیر زن عازم سفارت ایران در دانمارک شد و تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی به این ماموریت ادامه داد.

فرخ رو پارسا

فرخ رو پارسا (۱۳۰۱-۱۳۵۹) نخستین زن ایرانی بود که در دوران حکومت پهلوی به مقام وزارت رسید و نیز نخستین نماینده زن مجلس شورای ملی بود. پست وی وزارت آموزش و پرورش ایران در کابینه دوم و سوم امیرعباس هویدا بود.

 وی در اسفند سال ۱۳۰۱ در باغی خارج از شهر قم به دنیا آمد.مادر وی فخرآفاق پارسا از فعالان حقوق زنان و مدیر مجله «جهان زنان» بوده و پدرش فرخ‌دین پارسا کارمند وزارت بازرگانی و مدیر مجله‌های «اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران» و «عصر جدید» بود.

وی از آن رو در شهر قم زاده شد که مادرش به دلیل نشر مقاله‌ای با عنوان «لزوم تعلیم و تربیت مساوی برای دختر و پسر» در تبعید به سر می‌برد. این مقاله اعتراضات گسترده‌ای را در بین روحانیون آن دوران برانگیخت و موجب تبعید مادر وی گشت؛ ولی پس از تولد وی با میانجیگری میرزاحسن خان مستوفی‌الممالک (نخست وزیر وقت) به تهران بازگردانده شد.

فرخ‌رو پارسا تحصیلات ابتدایی خویش را در دبستان هما در تهران سپری نمود و برای ادامه تحصیل در دوره متوسطه به دانشسرای مقدماتی رفت. وی توانست دوره متوسطه را با کسب رتبه اول به پایان رسانده و به دانشسرای عالی راه یابد. او در سال ۱۳۲۱ دانشسرای عالی را با اخذ مدرک لیسانس در رشته علوم طبیعی به پایان رسانید و به دانشگاه تهران راه یافت. وی تحصیلات دانشگاهی خویش را در رشته پزشکی ادامه داد و توانست در سال ۱۳۲۹ با اخذ درجه دکترا از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل گردد.

فرخ‌رو پارسا در سال ۱۳۲۱ با احمد شیرین‌سخن ازدواج کرد و از همان سال پس از اخذ مدرک لیسانس از دانشسرای عالی به تدریس در دبیرستان‌های تهران پرداخت. او پس از پایان تحصیلات دانشگاهی تا مقطع دکترا، علیرغم اینکه در رشته پزشکی دانش‌آموخته شده بود کار طبابت را رها کرد و ترجیح داد که به کار فرهنگی بپردازد؛ بدین ترتیب او در وزارت فرهنگ آن دوران مشغول به کار شد.

وی در سال ۱۳۳۳ به همراه تنی چند از همکارانش «انجمن بانوان فرهنگی» را برای دبیرستان‌های دخترانه آن دوران تأسیس نمود و در سال ۱۳۳۵خ به عنوان یکی از اعضای هیات رئیسه «شورای همکاری جمعیت‌های بانوان ایرانی» انتخاب شد.

فرخ‌رو پارسا همچنین نخستین مدیر کل زن در ایران بود. در سال ۱۳۳۹ با آغاز به کار دانشگاه ملی ایران، وی عهده‌دار سمت مدیر کلی دبیرخانه دانشگاه ملی ایران شد. انتصاب یک زن به این سمت، اعتراضات زیادی را در محافل اداری، فرهنگی و سیاسی تهران به راه انداخت ولی مقامات دانشگاه توانستند از برکناری فرخ‌رو پارسا جلوگیری کنند.

او در سال ۱347 به عنوان وزیر آموزش و پرورش انتخاب شد. در هنگام وزارت وی محمد بهشتی و محمدجواد باهنر در امر تهیه کتابهای درسی از مشاورین فرخ‌رو پارسا و از حقوق‌بگیران آن وزارتخانه بودند. مرکز اسلامی هامبورگ سالها زیر نظر محمد بهشتی از فرخ‌رو پارسا بودجه دریافت می‌کرد. محمد بهشتی حتی از طرف همان وزارتخانه به ماموریت‌هایی، از جمله به آبادان، فرستاده شد. محمدجواد باهنر نیز از وزارت آموزش و پرورش تحت وزارت فرخ‌رو پارسا امتیاز تاسیس چند مدرسه ملی مذهبی را گرفته بود که در نقاط مختلف تهران قرار داشتند.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ خورشیدی، وی با اتهاماتی چون: «حیف و میل اموال بیت المال و ایجاد فساد در وزارت آموزش و پرورش و کمک به نشو و نمای فحشا در آموزش و پرورش و همکاری موثر با ساواک و اخراج فرهنگیان انقلابی از وزارت فرهنگ ایران و غیره...» در دادگاه انقلاب اسلامی شعبه تهران به ریاست صادق خلخالی محاکمه شد و به عنوان «مفسد فی الارض» (عامل فساد بر روی زمین) در تاریخ ۱۸ اردیبهشت سال ۱۳۵۹ برابر با ۸ مه سال ۱۹۸۰ اعدام گردید.

منصوره پیرنیا در کتاب ''خانم وزیر'' که با عکس‌ها و اسناد همراه است پس از شرحی مفصل از خانواده ‏فرخ‌رو پارسای بر اساس خاطرات، دست نوشتهﮬا، مصاحبه‌ها و یادماندهﮬای دیگران به سرگذشت وی می‌پردازد.

مهناز افخمی

نام اصلی مهناز ابراهیمی (زاده ۱۳۱۹ کرمان) دومین زن در ایران است که به مقام وزارت رسید (پس از فرخ‌رو پارسا)، در سال ۱۳۵۵ به عنوان «وزیر مشاور در امور زنان» در دوره پهلوی انتخاب شد. او از ۱۳۴۷ تا ۱۳۴۹ رئیس گروه آموزش زبان انگلیسی در دانشگاه ملی ایران بود، از ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ به مدت ۸ سال دبیر کل سازمان زنان ایران، و از ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ به مدت ۳ سال وزیر مشاور در امور زنان بود.

مهناز افخمی مؤلف کتاب‌ها و مقاله‌های متعددی در زمینه حقوق زنان است، از جمله «به سوی یک جامعه مداراگر»، «زنان در تبعید»، «ایمان و آزادی»، «زنان مسلمان و مشارکت در عرصه‌های سیاسی»، «حقوق زن در ایران» و «آموزش حقوق زنان در جهان اسلامی».

مهناز افخمی در اروپا تحصیل کرد و به ایران بازگشت. پس از آن به عضویت سازمان زنان ایران درآمد و بعدا دبیر کل این سازمان شد. او در سه سال آخر دوره محمدرضا شاه به وزارت امور زنان منصوب شد اما با وقوع انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ از ایران رفت. افخمی پس از خروج از ایران به همکاری با بنیاد مطالعات ایران پرداخت.

او در سال ۱۹۹۵ «سازمان بین‌المللی آموزش و همکاری زنان» را در آمریکا بنیان گذاشت. این سازمان غیردولتی پس از کنفرانس بین‌المللی زنان در پکن (۱۹۹۵) تاسیس شد و با ۲۰ کشور مختلف همکاری می‌کند (که ایران جزو این کشورها نیست).

مهرانگیز دولتشاهی اولین سفیر زن در ایران

خانم دکتر مهر انگیز دولتشاهی در سال 1296 در اصفهان  متولد شد وی دومین فرزند محمد علی میرزا شکوه الدوله  و خانم اختر الملوک هدایت بود پدر وی سابقه وزارت در وزارتخانه پست و تلگراف و تلفن داشت وپدر بزرگ مادریش اعتماد الملک هدایت نام داشت.

خانم دولتشاهی تحصیلات ابتدایی خود را در تهران و در مدرسه زرتشتیان و در ادامه متوسطه را در مدرسه آمریکایی ها به پایان رسانید و برای ادامه تحصیلات راهی آلمان شد .زمانی که نامبرده  به اتفاق همسرش برای ماموریت اداری در آلمان به سر می برد به علت شروع جنگ جهانی دوم به ناچار به مدت پنج سال در این کشور اقامت اجباری نمود و از این امر نهایت استفاده را برده و در دانشگاه علوم هایدلبرگ به ادامه تحصیل پرداخته و مدرک دکتری خود را گرفت .

در سال 1333 در اداره عمران و اصلاحات اجتماعی به عنوان کارشناس شروع به کار نموده و بعد ها به ریاست آموزش این اداره  منصوب شد . وی 3 دوره نماینده مردم کرمانشاه  در مجلس بود و مدتی نیز دبیر شورای عالی زنان ایران بود.

نامبرده مدتی هم  در انجمن حمایت از زندانیان  و جمعیت خیریه فرح پهلوی عضویت داشت و چند ی هم مسئول کمیسیون بین المللی سازمان زنان ایران بود. از جمله فعالیت های وی تلاش برای سواد آموزی به زنان در جنوب شهر تهران است. در سال ۱۳۲۵  "جمعیت راه نو" را تاسیس کرد. اولین نمایشگاه بین المللی "فعالیت زن" را با شرکت سی کشور آسیایی و اروپایی در ایران برگزار کرد.

عمده ترین شهرت وی این بود که در تاریخ دیپلماسی و سیاست خارجی ایران به عنوان اولین زن سفیر ایران در یک کشور خارجی انتخاب شد . در سال 1355 خانم دولتشاهی ار طرف وزارت خارجه ایران به عنوان سفیر در کشور دانمارک معرفی و مشغول به کار شد که این سمت وی تا انقلاب اسلامی ادامه داشت  در مدت زمان سفارت در دانمارک، نماینده ایران در شورای بین المللی زنان نیز بود.

وی یکی از مبتکران "قانون حمایت خانواده " بود که حق طلاق را برای زنان به رسمیت می شناخت و اختیار همسر دوم را توسط مرد منوط به اجازۀ همسر اول کرد. مهرانگیز دولت‌شاهی به مدت سه دوره، به عنوان نماینده کرمانشاه در مجلس شورای ملی حضور داشت.

 خانم دولتشاهی پس از انقلاب راهی پاریس شد و تا هنگام درگذشت در این شهر اقامت داشت. کتاب "جامعه، دولت و جنبش زنان ایران" یکی از آخرین نوشته های خانم دولتشاهی است.

تهیه و تنظیم، مریم واقف

منبع: ویکی پدیا